Καλή χρονιά!

 

Στο καλό, αγαπημένη Αγγελική Βαρελλά!

Έμεινα ακίνητη στη θέση μου, όταν διάβασα το μήνυμα ότι η Αγγελική Βαρελλά έφυγε. Σηκώθηκα ύστερα από ώρα κι έφτιαξα έναν καφέ. Άναψα ένα τσιγάρο.

Όταν πέθανε ο άντρας της, μου χάρισε τον αναπτήρα του. «Επειδή είχατε συμπάθεια μεταξύ σας και για να θυμάσαι ότι ο Μίμης έφυγε απ' το κάπνισμα».

Αν ψάξω στα χαρτιά μου, θα βρω σημειωμένες διάφορες ατάκες που μου έλεγε όταν μιλούσαμε στο τηλέφωνο. Στα τριάντα τέσσερα χρόνια που γνωριζόμαστε, μου είπε ιστορίες που έχουν φωλιάσει στη μνήμη μου. Η Ξάνθη, το ταξίδι με το τρένο, η ορφάνια, η νονά, το φουστάνι, η αβιταμίνωση, τα κεράσια...

«Είδα τη ζοφερή πραγματικότητα. Και είδα πώς πρέπει να ζήσω, πώς να ευχαριστηθώ».

Με τα «Καλοκαιρινά» της μπήκα στον χώρο της εικονογράφησης. Ήταν μια συνεργασία γεμάτη ενθουσιασμό, που κράτησε δυο ή τρία χρόνια. Και ήταν μόνον η αρχή!

Τα «Καλοκαιρινά» δεν σταμάτησαν ποτέ να κυκλοφορούν. Με αυτά έχουν μεγαλώσει τα παιδιά που σήμερα είναι γονείς παιδιών που διαβάζουν «Καλοκαιρινά». Είναι ιστορικά βιβλία!

Πέρσι οι εκδόσεις Πατάκη αποφάσισαν να τα φρεσκάρουν, να τα αναμορφώσουν. Η Έλενα Πατάκη ανέθεσε το έργο στη Βασιλική Νίκα και σ' εμένα.

Η εργασία κράτησε μήνες. Μιλούσα με την Αγγελική στο τηλέφωνο και της έλεγα πώς προχωράμε.

Ενδιαφερόταν, ρωτούσε, χαιρόταν, αλλά ένιωθα πως ένα κομμάτι της απουσίαζε. Τότε ήταν που αισθάνθηκα ένα τσίμπημα στην καρδιά. Σιγά σιγά, γλυκά γλυκά έφευγε.

Τελευταία φορά μιλήσαμε τον Δεκέμβρη.

«Μετά τα 90, κάθε μέρα που περνάει είναι μια μέρα που στάθηκα τυχερή».

Το κέφι της, το χιούμορ της και η αγάπη της για τη ζωή ήταν τα όπλα της, μέχρι το τέλος. Και η αισιοδοξία της που, όπως έλεγε, ήταν δώρο του Θεού.

Και κοίτα ένα παράξενο! Τόσα χρόνια την έλεγα «κυρία Βαρελλά» και της μιλούσα στον πληθυντικό. Και τώρα τη λέω Αγγελική.

Απόψε που είναι η πρώτη βραδιά ανάμεσα στους άλλους αγγέλους.

Ελπίζω εκεί να υπάρχουν άφθονες κερασιές!

«Κάτι να μείνει από μένα» – Πόρνες στα Βούρλα, β’ έκδοση

Περάσαμε μπουνάτσες και καραντίνες μέχρι να φτάσουμε στο τυπογραφείο. Το βιβλίο ήταν εξαντλημένο πολύ καιρό. Τώρα κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Περίπλους, σε δεύτερη έκδοση, ελαφρώς επαυξημένη και βελτιωμένη και με νέο εξώφυλλο. Η φωτογραφία και αυτού του εξωφύλλου είναι μία από τις σπάνιες απεικονίσεις των Βούρλων που υπάρχουν.

Όσοι θέλετε να το διαβάσετε και δεν το βρίσκατε, τώρα θα το βρείτε εύκολα στα βιβλιοπωλεία.

Βάζω ΕΔΩ τον σύνδεσμο από τον ιστότοπο των Εκδόσεων Περίπλους, με παρουσίαση 

του βιβλίου, απόσπασμα και βιογραφικό μου.

Λίγα λόγια για το βιβλίο

Πόρνες όλων των ηλικιών, αγαπητικοί, μαχαιρώματα, ναυάγια της ζωής, ναρκωτικά, αλκοόλ, εγκλεισμός, ξύλο, βρόμα, αστυνόμευση, αλλά και συμπόνια συνθέτουν το σκηνικό αυτού του μπορντέλου-στρατώνα. Από κει πέρασαν σαν αγαπητικοί μεγάλοι ρεμπέτες, όπως ο Μάρκος Βαμβακάρης και ο Ανέστης Δελιάς. Από τις ιστορίες των γυναικών άντλησε έμπνευση ο Νίκος Καββαδίας.

Το μπορντέλο των Βούρλων ήταν μια κερδοσκοπική επιχείρηση και ένα διαρκές έγκλημα κατά των έγκλειστων γυναικών. Εργολάβοι, επιχειρηματίες, πολιτικοί, τραπεζίτες, ο δήμος του Πειραιά και η αστυνομία ευθύνονται άμεσα ή έμμεσα για τη δημιουργία και τη διατήρηση αυτού του αίσχους επί εξήντα χρόνια.

Τα Βούρλα ήταν ο πάτος στην ιεραρχία του αγοραίου έρωτα. Πιο κάτω ήταν τα σλέπια, τα λαμαρινάδικα και ο θάνατος από την πείνα ή την παλιαρρώστια.

Το βιβλίο «Κάτι να μείνει από μένα»–Πόρνη στα Βούρλα προσπαθεί ν’ ανασυστήσει το σκηνικό των Βούρλων και του τρόπου λειτουργίας τους στη δεκαετία του ’30, μέσα από πληροφορίες, σχεδιαγράμματα, φωτογραφίες των εφημερίδων της εποχής και ιστορίες των έγκλειστων γυναικών.

Είναι ένας φόρος τιμής στις γυναίκες των Βούρλων, που η διπλή ηθική της κοινωνίας και της πολιτείας τις είχε καταδικάσει, με τον εγκλεισμό και την πορνεία, να ξεχάσουν ότι είναι ανθρώπινα πλάσματα. Ο καημός τους και η μεγάλη τους αγωνία ήταν κάτι να μείνει για να θυμίζει τη βασανισμένη τους ύπαρξη, όταν αυτές θα έχουν φύγει από τη ζωή.

Τέτη Σώλου

Απρίλιος 2022

Επανάληψη του ντοκιμαντέρ «Βούρλα» στην ΕΡΤ2

Kλείστε τις τηλεοράσεις για να μπορέσετε να σκεφτείτε. Απόψε όμως, Κυριακή 25-10-2020, στις 21.00 ανοίξτε τις στην ΕΡΤ2. Θα προβληθεί ξανά το ντοκιμαντέρ «Βούρλα» της σειράς «Στέκια». 

Εξαιρετικό ντοκιμαντέρ, που δίνει άφθονες πληροφορίες για το τεράστιο μπορντέλο της Δραπετσώνας, που έφτιαξε ο δήμος του Πειραιά και λειτούργησε επί εξήντα χρόνια, φρουρούμενο από την αστυνομία.

Μιλούν διάφοροι μελετητές κι ερευνητές.

Συμμετέχω κι εγώ με την ιδιότητα της συγγραφέα του βιβλίου «Κάτι να μείνει από μένα-Πόρνες στα Βούρλα».

Μένουμε σπίτι

Βούρλα – Πάμε για δεύτερη έκδοση!

To φουμπου μου θύμισε ότι πριν από δύο χρόνια, τέτοιες μέρες, έγινε η πρώτη ομιλία-παρουσίαση του βιβλίου «Κάτι να μείνει από μένα-Πόρνες στα Βούρλα». Ακολούθησαν κι άλλες. Το βιβλίο έχει εξαντληθεί και πάει για δεύτερη έκδοση, με βελτιώσεις και προσθήκες. Το θέμα δεν εξαντλείται. Ακόμα και στις μέρες μας και παρ' όλες τις έρευνες που έχουν γίνει κι έχουν φέρει στο φως στοιχεία, το θέμα εξακολουθεί να είναι για κάποιους ταμπού και για κάποιους άλλους ένοχο μυστικό.

Τι άλλαξε από κείνα τα χρόνια; Τι και αν σήμερα δεν λέμε πόρνες ή ιερόδουλες, αλλά σεξεργάτριες; Η απάνθρωπη πραγματικότητα είναι ίδια-ολόιδια κι ας έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που τα Βούρλα έπαψαν να είναι ένα τεράστιο μπορντέλο. Η διπλή αντίληψη της ηθικής έχει βαθιές ρίζες. Οι άθλιοι εξακολουθούν να πλουτίζουν εμπορευόμενοι ανθρώπους, μόνον που σήμερα λέγεται trafficking και σπανίως σωματεμπορία. 

Στην έρευνά μου είδα τα Βούρλα ανθρωποκεντρικά και μέσα από ψάξιμο σε εφημερίδες της εποχής. Με είχε τόσο συνεπάρει το θέμα, που όταν έψαχνα κι έγραφα, ζούσα συγκλονισμένη σε μια άλλη πραγματικότητα.

Δεν είμαι μόνον εγώ που αισθάνομαι έτσι. Τα Βούρλα συγκινούν νεότερους ανθρώπους, καλλιτέχνες, και προσεγγίζονται μέσα από διάφορα είδη τέχνης. Κάποιοι ετοιμάζονται και γράφουν, εμπνέονται και δημιουργούν. Τα κείμενα που διαβάζω με στέλνουν... αδιάβαστη. Το βιβλίο στάθηκε πηγή έμπνευσης και μπούσουλας για μια καινούργια δουλειά, που φτιάχνεται τώρα, από νέους ανθρώπους. Μαζί σας, παιδιά! Είναι χαρά μου να συμμετέχω.

Οι γυναίκες των Βούρλων εδώ και χρόνια δεν ζουν πια. Η φωνή τους, που πνιγόταν μέσα από την πανύψηλη μάντρα, ογδόντα χρόνια μετά, δυναμώνει.

Ναι, κορίτσια, κάτι έμεινε από σας!

Ο Μάρτης που έφυγε πριν από τέσσερις Μάηδες

Όταν έφυγε ο Μάρτης, μου έλειψε το γνοιάξιμό του. Ακόμα και ξαπλωμένος, χωρίς να σηκωθεί, χωρίς να κινηθεί, παρατηρούσε και νοιαζόταν. «Πού πάει η κυρά μου;» Ναι, ήμουν ο κόσμος του. Κι ένας ολόκληρος κόσμος έσβησε μαζί του.

Στο Λουτράκι ήταν η καλύτερή του. Πώς καμάρωνε όταν τον χτένιζα για να πάμε στο καφέ του παλιού σιδηροδρομικού σταθμού ή τη βραδινή βόλτα στο νυφοπάζαρο! Του έλεγα «Είσαι όμορφος». Το καταλάβαινε και η χαρά του ήταν διπλή. 

Ένα θεατρικό στηριζόταν ακριβώς σ' αυτό. Πόση χαρά δίνεις, αν πεις στον άλλον τη μαγική φράση «Eίσαι όμορφος». Από κει το έμαθα.

Όταν έπρεπε να κάνει θεραπεία, δεν χρειαζόταν να του ανοίξω το στόμα και να βάλω το χαπάκι βαθιά στον λάρυγγα, όπως γίνεται συνήθως με τα σκυλιά. Ο ίδιος μου έδειξε τον τρόπο. Απλώς άνοιγε το στόμα του, έβαζα το χαπάκι στη γλώσσα του κι εκείνος το κατάπινε. Με τη συνθηματική φράση «Kαι τώρα ο Μάρτης θα πάρει το φαρμακάκι του, θα πάρει το γιατρικό του», ο Μάρτης ερχόταν χαρούμενος, στεκόταν δίπλα μου και άνοιγε το στόμα. Έφευγε όταν είχα σιγουρευτεί ότι το είχε καταπιεί.

Τα Βούρλα στην ΕΡΤ2

Κυριακή 31 Μαρτίου,στις 7μ.μ. η ΕΡΤ2 παρουσίασε το πρώτο επεισόδιο του τέταρτου κύκλου της σειράς Στέκια, με τίτλο «Τα Βούρλα». 

Πρόκειται για ένα εξαιρετικό ντοκιμαντέρ. Μια πολύ σοβαρή δουλειά, που έδωσε άφθονες πληροφορίες για το τεράστιο μπορντέλο της Δραπετσώνας, που έφτιαξε ο δήμος του Πειραιά και λειτούργησε επί εξήντα χρόνια, φρουρούμενο από την αστυνομία.

Mίλησαν διάφοροι μελετητές κι ερευνητές. Συμμετείχα κι εγώ με την ιδιότητα της συγγραφέα του βιβλίου «Κάτι να μείνει από μένα-Πόρνες στα Βούρλα».

Αγαπητικοί, πελάτες, ρεμπέτες, ουσίες, τεκέδες, νοικοκυραίοι, χωροφύλακες, πολιτικά παιχνίδια και γυναίκες χωρίς όνομα και χωρίς μέλλον.Οι γερμανοί κατακτητές μετέτρεψαν το κτιριακό συγκρότημα των Βούρλων σε φυλακή και ως φυλακή του ελληνικού κράτους τελείωσε τις μέρες του. Δεν μπορούσε να μη γίνει λόγος για την εκπληκτική απόδραση των 27 υπόδικων πολιτικών κρατούμενων, που έσκαψαν τούνελ από το κελί 13 μέχρι το εργοστάσιο Ντεστρέ, που βρισκόταν στην απέναντι πλευρά του δρόμου.

Στο ντοκιμαντέρ παρουσιάστηκαν εικόνες του Γρηγόρη Νιόλη, που φιλοτέχνησε για το βιβλίο του Χάρη Σακελλαρίου με θέμα τη μεγάλη απόδραση από τα Βούρλα, το οποίο δυστυχώς δεν μπόρεσε να εκδοθεί ακόμα.

Αξίζουν συγχαρητήρια στους ομιλητές, που ασφαλώς αφιέρωσαν αμέτρητες ώρες στην έρευνα για το θέμα για το οποίο οι πηγές είναι λίγες.
Συγχαρητήρια επίσης στη Μαρίνα Δανέζη και την ομάδα της, που δούλεψαν με τέτοια επιμέλεια, για να φτιάξουν το επεισόδιο, καθώς και στην ΕΡΤ2 που παρουσίασε ένα θέμα, που παραμένει ταμπού.

Σήμερα εκεί που βρίσκονταν τα Βούρλα, τα «σπίτια» και αργότερα η φυλακή, έχουν χτιστεί σύγχρονες πολυκατοικίες. Το πιθανότερο είναι ότι οι ένοικοι αγνοούν τη βαριά ιστορία των οικοπέδων. Από το κατεδαφισμένο κάτεργο των Βούρλων σώζεται ένα τμήμα από την πανύψηλη μάντρα και η σκοπιά. Δεν είναι ορατή από τον δρόμο, αλλά η Μαρίνα Δανέζη την ανακάλυψε και την αποτύπωσε στο ντοκιμαντέρ. 

Στην ταινία «Αγνή του λιμανιού» φαίνεται η πορτάρα, η σκοπιά και μέρος του τείχους.

Ευχάριστη τηλεοπτική έκπληξη η ιστορική συνέχεια των Βούρλων και ο Γιάννης Φελέκης. Γνωστός από παλιά και όχι μόνον σ' εμένα. Πάντα ο ίδιος, με το φουλάρι και τη μηχανή με το καλάθι. Μόνον που εδώ και χρόνια, στο καλάθι δεν κάθεται πια η Αράπω, το μεγαλόσωμα μαύρο σκυλί του, που τόσο αγαπούσαμε. Ο Φελέκης φυλακίστηκε στα Βούρλα. Όπως είπε ο ίδιος ήταν φιλοξενούμενος του Παπαδόπουλου και του Πατακού. Μαύρη χούντα! 

Ποτέ μην τα παρατάς!

Θυμάστε το βιβλίο που ήταν στα σκαριά, που ήταν πολύ ξεχωριστό για μένα και σας είχα παρουσιάσει μερικές εικόνες του; Για την ακρίβεια λεπτομέρειες εικόνων του, γιατί τότε δεν το είχε ανακοινώσει ακόμα ο εκδότης. 

Το «Ποτέ μην τα παρατάς!» της Ελένης Ηλιάδου-Πολυκαρπίδη σε εικονογράφηση δική μου βρίσκεται στις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων και πηγαίνει καλά.

Η συγγραφέας Ελένη Ηλιάδου-Πολυκαρπίδη

Η εικονογράφος Τέτη Σώλου και οι βοηθοί της

Είναι καλοτάξιδο βιβλίο και του αξίζει. Είναι εξαιρετικό το κείμενο, όσο για την εικονογράφηση, την ξεχωρίζω ως μία από τις πιο αγαπημένες δουλειές μου. 

Γιατί; 

ΚΛΙΚ

Εκείνη την εποχή ο ήρωας της ιστορίας κι εγώ είχαμε κάτι κοινό κι αυτό με είχε φέρει πιο κοντά στις ανησυχίες και στις φουρτούνες του.

Σε όλα τα στάδια της παραγωγής του, οι συνεργάτες δούλεψαν άξια δίνοντας σημασία στη λεπτομέρεια.

Η έκδοση είναι πολύ προσεγμένη με σκληρό εξώφυλλο, καλό χαρτί και ματ εκτύπωση. 

Αποτέλεσμα; Ένα πολύ όμορφο εικονογραφημένο βιβλίο για παιδιά, από τις εκδόσεις Θύρα. Επιτρέψτε μου να σας παρουσιάσω μερικές εικόνες του.

Μάρκος Μέσκος (1935-2019)

Πρώτη πρώτη είδηση της νέας χρονιάς ο θάνατος του Μάρκου Μέσκου. Πόσο σπουδαίος υπήρξε για τα ελληνικά γράμματα και πόσο συγκροτημένη, ξεχωριστή κι εκλεκτή προσωπικότητα ήταν αυτός ο ουμανιστής κομμουνιστής, όπως είχε αυτοχαρακτηριστεί, έχουν πει και θα πουν άνθρωποι που ξέρουν.

Εγώ θα έπρεπε να έχω πει ευχαριστώ. Το είπα όταν έπρεπε; Το είπα όπως έπρεπε;

Στο ξεκίνημά μου πέρασα από τις εκδόσεις ΑΣΕ, τις Αγροτικές Συνεταιριστικές Εκδόσεις, με τις οποίες συνεργαζόταν ο Μάρκος Μέσκος κι έτσι τον γνώρισα. Ήξερα ότι είναι ποιητής. Αλλά να που ήξερε από γραφιστική, από αρχιτεκτονική του βιβλίου και από εικονογράφηση. Ήταν μια ζεστή αγκαλιά, κατανοούσε βαθιά τις αγωνίες του νέου ανθρώπου και στάθηκε γενναιόδωρος στις συμβουλές –συμβουλές από κείνες που είναι μπούσουλας για τα επόμενα χρόνια. Στη μικρή μας γνωριμία, ο μεγάλος Μάρκος Μέσκος ήταν σχολείο.

Τον τελευταίο μήνα αυτά τα σκεφτόμουν έντονα και αναρωτιόμουν: «Άραγε ξέρει πόσο σημαντικός υπήρξε για μένα τον καιρό που ήμουν σφουγγάρι που ρουφούσε όσα θα μου στέκονταν πολύτιμα; Άραγε ξέρει ότι εκείνη η περίεργη συμβουλή «Μη φοβάσαι να τυποποιηθείς» μ’ έκανε να διαλέξω με μεγάλη σιγουριά το κόμικς, όχι μόνον επειδή απλώς μου άρεσε; Φυσικά το ξέρει».

Φυσικά το ήξερε. Αλλά θα ’πρεπε κι εγώ να το έχω πει.

Τέτη Σώλου

1 Ιανουαρίου 2019