Κριτική του Κοττό από τη Μαριάννα Γεωργούλη

Αγαπητοί φίλοι, 

με χαρά διάβασα την κριτική που έκανε η κριτικός λογοτεχνίας Μαριάννα Γεωργούλη στην ελληνική έκδοση του Κοττό. Η κριτική δημοσιεύτηκε στο Artic.gr, που αγαπάει τις τέχνες, τη λογοτεχνία και τον Λευκάδιο. Μπορείτε να τη διαβάσετε στον σύνδεσμο Κριτική-Λευκάδιος Χερν, Κόττο ή να συνεχίσετε την ανάγνωση σ' αυτή τη σελίδα.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

«Στη θολή  καταχνιά της διάλυσής μας θα επιζήσει η ουσία όλων αυτών που κάποτε υπήρξαν ανθρώπινη ζωή-οι μονάδες όλων των υπάρξεων τωρινών και περασμένων, με όλες τις σχέσεις τους, όλες τις ροπές τους, όλη την κληρονομιά των δυνάμεων που κάνουν το καλό ή το κακό, όλες τις δυνατότητες που συσσωρεύτηκαν μέσα από μυριάδες γενεές, με όλη την ενέργεια που σχημάτισε τη ρώμη των φύλων-και για αμέτρητους καιρούς θα είναι σε τροχιά γύρω από τη ζωή και τη σκέψη».

Ποιος είναι ο Λευκάδιος Χερν;

Ο Χερν γεννήθηκε στη Λευκάδα το 1850 και ήταν μόλις 2 ετών, όταν ο πατέρας του πήγε την οικογένειά του στο Δουβλίνο, όπου ο Λευκάδιος έζησε τα παιδικά του χρόνια. Στα 19 του μεταναστεύει στην Αμερική, όπου έζησε σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, μέχρι να βρει δουλειά ως δημοσιογράφος. Εκεί παντρεύτηκε μία έγχρωμη γυναίκα, γεγονός που προκάλεσε την απόλυσή του και τη μετάβασή του στην εξωτική γι’ αυτόν Νέα Ορλεάνη. Στη συνέχεια πηγαίνει για δύο χρόνια στη Μαρτινίκα και από εκεί στη Νέα Υόρκη για να καταλήξει τελικά το 1890 στην Ιαπωνία ως ανταποκριτής εφημερίδας.  Εκεί έμελλε να βρει και τη μεγαλύτερή του έμπνευση, αυτή που ανέδειξε όσο καμία άλλη το συγγραφικό του ταλέντο και τον καταξίωσε. Πέρα από πηγή συγγραφικής έμπνευσης, η Ιαπωνία υπήρξε και ο τόπος, στον οποίο γνώρισε την Κοϊζούμι Σέτσου, κόρη μιας τοπικής οικογένειας σαμουράι, με την οποία παντρεύτηκε και απέκτησε τέσσερα παιδιά. Πολιτογραφήθηκε Γιαπωνέζος, παίρνοντας το όνομα Κοϊζούμι Γιακούμο το 1896 και δούλεψε ως καθηγητής σε ιαπωνικά πανεπιστήμια. Ο Χερν έγινε παγκοσμίως γνωστός για τα έργα του που αφορούσαν την Ιαπωνία, αφού έφερε στο φως έναν πολιτισμό που ήταν ακόμα άγνωστος στους λαούς της Δύσης στα τέλη του 19ου αιώνα. Θεωρήθηκε έτσι ως πρεσβευτής της Ιαπωνίας της Δύσης, ενώ όταν πέθανε, το 1904, οι φοιτητές του έγραψαν στην πλάκα του τάφου του το εξής σημείωμα: «Στον Λευκάδιο Χερν, του οποίου η πένα υπήρξε πιο ισχυρή ακόμα και από τη ρομφαία του ένδοξου έθνους που αγάπησε, έθνους που πιο μεγάλη τιμή του υπήρξε ότι τον δέχτηκε στις αγκάλες του ως πολίτη και του πρόσφερε, αλίμονο, τον τάφο.»

«Κόττο»

Το «Κόττο» είναι ένα από τα βιβλία του Χερν που αναφέρονται στην ιαπωνική ζωή. Καθώς διαβάζει κανείς αυτό το βιβλίο-αμάγαλμα ιαπωνικών μύθων, ιστοριών και παραδόσεων μεταφέρεται νοερά στην Ιαπωνία του 19ου αιώνα, κάνοντας ένα ταξίδι που συνήθως δεν του επιτρέπουν τα ερεθίσμαστα της δυτικής κοινωνίας. Ο Χερν εισάγει με περισσή τέχνη τον δυτικό αναγνώστη σε έναν κόσμο αλλιώτικο (και αλλόκοτο στα δικά του μάτια), τον παραξενεύει, τον εκπλήσσει, τον ανοικειώνει, και, όσο περισσότερο αναδύονται αυτά τα συναισθήματα, τόσο περισσότερο ο αναγνώστης μαγεύεται από την ποικιλομορφία του ανθρώπινου πολιτισμού και αυτήν την μέχρι πρότινος άγνωστη πτυχή του. Υπάρχουν στιγμές κατά την ανάγνωση που απορείς με τις συνήθειες και τον τρόπο σκέψης των απλών ανθρώπων της Ιαπωνίας της εποχής εκείνης και που όσα περιγράφονται σου φαίνονται άγνωστα, ξένα, «περίεργα». Υπάρχουν κι άλλες που γοητεύεσαι από όσα κρύβονται στο μυαλό των ανθρώπων ενός άλλου πολιτισμού, τόσο που θες να ταξιδέψεις και να βρεθείς κοντά τους, να συνομιλήσεις μαζί τους, να μοιραστείς τις συνήθειες και τις σκέψεις τους. Κάπως έτσι ο Χερν κατορθώνει να μετατραπεί από οικουμενικός άνθρωπος σε οικουμενικό συγγραφέα που με τη γραφή του ενώνει ανθρώπους, εθνικότητες και εποχές και οξύνει τις αισθήσεις των αναγνωστών με τις περίτεχνες περιγραφές του.

Το περιεχόμενο

Η έκδοση ξεκινά με τον πρόλογο του Μπον Κοϊζούμι, δισέγγονου του Λευκάδιου Χερν που εκφράζει την περηφάνια του για τον προπάππου του και το σπουδαίο έργο του, ενώ ακολουθεί εισαγωγή του εκδότη, George C. Poulos, για το πώς ξεκίνησε η ιδέα της έκδοσης των έργων του Χερν.  Προτού ξεκινήσει το κύριο μέρος το βιβλίου, υπάρχει επίσης σημείωμα από τον Τάκη Ευσταθίου, μέλος του The Hearn Society και λίγα λόγια από τη μεταφράστρια των τριών αυτών βιβλίων, Τέτη Σώλου.

Στο κύριο μέρος του, το Κόττο περιλαμβάνει ιαπωνικούς θρύλους και δοξασίες που ο συγγραφέας βρήκε σε σπάνια ιαπωνικά χειρόγραφα και θέλησε να τα διαδώσει.  Περιλαμβάνει επίσης αποκαλυπτικά και άκρως ενδιαφέροντα δοκίμια του Χερν για τη φύση, τα έντομα, τους ανθρώπους, τις σχέσεις τους, τη ζωή και το θάνατο, την ψυχή και το βουδισμό αγγίζοντας κάθε πτυχή της ύπαρξης…  Ενδιαφέρον παρουσιάζουν ακόμη οι αφηγήσεις του συγγραφέα για περιστατικά που έζησε ο ίδιος ή που του αφηγήθηκαν. Αυτό όμως που πραγματικά συγκλονίζει και συγκινεί είναι το «Ημερολόγιο μιας γυναίκας». Πρόκειται για το πραγματικό ημερολόγιο μιας γιαπωνέζας που με εξαιρετική απλότητα και αμεσότητα μιλά για την έγγαμη ζωή της, τις συνήθειές της και τα ήθη της εποχής στο Τόκιο, αλλά και για την τραγική πορεία της προς το θάνατο χωρίς όμως ίχνος μελοδραματισμού. Προσωπικά ξεχώρισα το κεφάλαιο αυτό για την πολύτιμη επαφή που προσφέρει με μια γυναίκα άλλου πολιτισμού και εποχής, όπως και τα κεφάλαια «Μια δροσοσταλίδα» και «Ρεμβασμός» για την πόρτα που ανοίγουν στην άκρως ενδιαφέρουσα και γοητευτική προσέγγιση του βουδισμού απέναντι στον άνθρωπο, την ψυχή και το θάνατο.

Στο τέλος υπάρχουν κατατοπιστικότατες σημειώσεις της μεταφράστριας με πολύ χρήσιμες διευκρινίσεις για πραγματολογικά και γλωσσικά θέματα που εξυπηρετούν την ευκολία της ανάγνωσης. Ακολουθεί η βιογραφία του συγγραφέα, η εργογραφία του που έχει ως θέμα την Ιαπωνία, η βιβλιογραφία που αξιοποιήθηκε για την έκδοση, καθώς και λίγα λόγια από τη μεταφράστρια.

Λευκάδιος Χερν, «Κόττο» σε μετάφραση Τέτης Σώλου

Η γλώσσα

Πέρα από το περιεχόμενο, στο Κόττο μεγάλο μέρος της μαγείας βρίσκεται στις λέξεις,  στους συνδυασμούς τους, στη ροή τους, στο γεγονός ότι βρίσκονται την κατάλληλη στιγμή στην κατάλληλη θέση για να σε παρασύρουν και να σε βυθίσουν στο βιβλίο. Υπάρχουν στιγμές κατά την ανάγνωση που το μυαλό αδυνατεί να εστιάσει στο νόημα, στο περιεχόμενο των λέξεων, στο σημαινόμενό τους, και μένει αρχικά μόνο στο σημαίνον, στη μορφή τους, στην ωραιότητά τους, για να περάσει με μια δεύτερη ανάγνωση και στο περιεχόμενο. Πρόκειται για αυτό το «πώς», για τον τρόπο χειρισμού της γλώσσας και των μέσων της που διαχωρίζει και εξυψώνει τον μαέστρο της τέχνης του λόγου από τον απλό αφηγητή ιστοριών. 

Ως ενδεικτικό κομμάτι εκπληκτικής λογοτεχνικής ομορφιάς, τόσο από άποψη μορφής όσο και από άποψη περιεχομένου παραθέτω το εξής: «Ανάμεσα στην εξαφάνιση της σταγόνας και στην εξαφάνιση του ανθρώπου ποια η διαφορά; Μια διαφορά στις λέξεις… Αλλά, αναρωτηθείτε τι απογίνεται η δροσοσταλίδα. Με τον παντοδύναμο ήλιο τα άτομά της χωρίζονται, ανυψώνονται και σκορπίζονται. Πηγαίνουν στο σύννεφο και στο χώμα, στο ποτάμι και στη θάλασσα και από το χώμα, το ποτάμι και τη θάλασσα θα ξανασηκωθούν, μόνο και μόνο για να πέσουν και να σκορπιστούν πάλι. Θα γλιστρήσουν πάνω σε αχλύ που ιριδίζει, θα γίνουν άσπρος πάγος, χαλάζι και χιόνι, θα αντικαθρεφτίσουν ξανά μορφές και χρώματα του μακρόκοσμου, θα πάλλουν στους βαθυκόκκινους χτύπους των καρδιών που δεν έχουν γεννηθεί ακόμα. Γιατί καθεμία από αυτές πρέπει να συνταιριάσει ξανά τα αναρίθμητα ομοειδή άτομα, για να φτιάξει άλλες σταγόνες-σταγόνες δροσιάς, βροχής και χυμού, σταγόνες αίματος, ιδρώτα και δακρύων».

Συγχαρητήρια αξίζουν και στη μεταφράστρια, Τέτη Σώλου, που κατάφερε να φέρει εις πέρας ένα τόσο δύσκολο εγχείρημα μεταφράζοντας ένα τέτοιο βιβλίο, ακόμα και τα ποιήματα που περιέχει σε ορισμένα σημεία, όχι διεκπεραιωτικά, αλλά με τρόπο που αναδεικνύει σε βάθος την ποιητική πένα του Χερν και μεταφέρει στον αναγνώστη την ατμόσφαιρα του έργου.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι το βιβλίο είναι εικονογραφημένο με τις εικόνες του αυθεντικού βιβλίου που έγιναν από τον Γκενζιρό Γιέτο υπό την καθοδήγηση του Χερν. Τα σκίτσα αναπαριστούν εικόνες της φύσης και της γιαπωνέζικης ζωής συμβάλλοντας στη δημιουργία ατμόσφαιρας.

Συνολικά

Θεωρώ πως η σύμπραξη σ’ αυτήν την έκδοση ανθρώπων με τόσο μεράκι και αγάπη για αυτό που κάνουν αλλά και για το ίδιο το έργο του Λευκάδιου Χερν οδήγησε σε ένα αποτέλεσμα εντυπωσιακά ποιοτικό και σπάνιο στις μέρες μας. Σε όποιον ενδιαφέρεται να ανοίξει τους πνευματικούς, γνωστικούς και ψυχικούς του ορίζοντες και να ταξιδέψει στο χώρο και το χρόνο αποκτώντας πρόσβαση σε έναν άλλον-πολύ λίγο γνωστό-πολιτισμό, προτείνω ανεπιφύλακτα να αφιερώσει όση ώρα χρειαστεί σ’ αυτό το βιβλίο, ξεφυλλίζοντάς το, χαζεύοντας τα σκίτσα του, αφήνοντας τη ματιά του να σταθεί στην ομορφιά των λέξεων και το νου του να στοχαστεί ξανά και ξανά πάνω στον καινούργιο κόσμο που ανοίγεται μπροστά του. Ένα βιβλίο είναι πολύ φτηνότερο από ένα αεροπορικό εισιτήριο, σε κάποιες περιπτώσεις όμως μπορεί να επιτελέσει την ίδια χρήση με αυτό… Καλή ανάγνωση, λοιπόν και…καλό ταξίδι!

 «Δεν υπάρχει απώλεια, γιατί κανένας Εαυτός δεν μπορεί να χαθεί. Οτιδήποτε υπήρξε αυτό ήσουν, οτιδήποτε υπάρχει αυτό είσαι, οτιδήποτε θα υπάρξει αυτό θα γίνεις. Προσωπικότητα! Ατομικότητα! Σκιές ονείρου μέσα σε όνειρο. Η ζωή μόνον απέραντη είναι , και ό,τι φαίνεται πως υπάρχει δεν είναι παρά το τρέμουλο της-ο ήλιος, το φεγγάρι, τ’ αστέρια, η γη, ο ουρανός, η θάλασσα, ο νους και ο άνθρωπος, ο χώρος και ο χρόνος. Όλα είναι σκιές. Οι σκιές έρχονται και παρέρχονται· αυτό που φτιάχνει τις σκιές είναι παντοτινό».

Λευκάδιος Χερν, «Κόττο»

Info: Το βιβλίο «Κόττο», όπως και τα βιβλία «Καϊντάν» και Ιαπωνικό Μωσαϊκό» του Λευκαδίου Χερν εκδόθηκαν το 2014, το επετειακό έτος των 110 χρόνων μετά το θάνατο του συγγραφέα και των 150 χρόνων μετά την ένωση των νησιών του Ιονίου με την Ελλάδα. Η μετάφραση και η επιμέλεια ανήκει στην Τέτη Σώλου και η έκδοση στο Ταμείο Παγκόσμιας Κυθηραϊκής Κληρονομιάς.